Η πανδημία του COVID-19 από την οποία υποφέρει σήμερα ο πλανήτης, είναι μία πρωτόγνωρη κατάσταση για όλο τον κόσμο. Ο νέος κορωνοϊός έχει βάλει την κοινωνία σε παύση εδώ και αρκετές εβδομάδες, με τον αθλητισμό επίσης να επηρεάζεται τα μέγιστα. Από τα μέσα Μαρτίου δεν διεξάγεται καμία αθλητική δραστηριότητα, με αποτέλεσμα η αθλητική βιομηχανία να έχει μπει στον πάγο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε θέματα υγείας (σωματική και ψυχολογική) και οικονομίας. Πρόκειται για μια κατάσταση που όσοι ζούνε σήμερα, δεν έχουν ζήσει ποτέ πριν.

Η πανδημία του 1918
Δεν είναι όμως η πρώτη φορά που μια παγκόσμια πανδημία έχει παραλύσει τον κόσμο και κατ’ επέκταση και τον αθλητισμό. Η ισπανική γρίπη ή η πανδημία γρίπης του 1918, ήταν μια πανδημία που έπληξε όλο τον πλανήτη και προκάλεσε τον θάνατο κάπου μεταξύ 17 με 50 εκατομμυρίων ανθρώπων, ενώ κατ’ άλλους υπολογισμούς προκάλεσε τον θάνατο έως 100 εκατομμυρίων! Υπολογίζεται ότι περίπου μισό δισεκατομμύρια άτομα αρρώστησαν με τον ιό, που τότε αναλογούσε στο 30% περίπου του παγκόσμιου πληθυσμού!

Η πανδημία ονομάστηκε ισπανική γρίπη, αν και δεν προήλθε από την Ισπανία, αλλά πιθανότατα από την Άπω Ανατολή, αφού οι πρώτες μαζικές αναφορές για την αρρώστια προήλθαν από τις εφημερίδες της Ισπανίας. Λόγω του ότι η χώρα δεν συμμετείχε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα ΜΜΕ δεν λογόκριναν την επικαιρότητα και κάλυψαν σε έκταση τους νεκρούς της πανδημίας. Αντιστοίχως, τα ΜΜΕ σε ΗΠΑ, Μεγάλη Βρετανία και Γερμανία, χώρες που συμμετείχαν στον Μεγάλο Πόλεμο, δεν έδωσαν έμφαση στους θανάτους λόγω της γρίπης.

Τα πρώτα κρούσματα της ισπανικής γρίπης εκδηλώθηκαν στη Γαλλία τον Απρίλιο του 1918 ανάμεσα στα βρετανικά στρατεύματα και γρήγορα επεκτάθηκαν στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ακολούθως πλήγησαν οι Ινδίες, η Νέα Ζηλανδία και η Νότιος Αφρική.

Στη Μεγάλη Βρετανία η γρίπη προκάλεσε τον θάνατο 220.000 ανθρώπων, στις ΗΠΑ πάνω από 550.000 θάνατοι, και στην Ιαπωνία περίπου 250.000 θύματα. Η παγκόσμια εκείνη πανδημία διήρκεσε από την άνοιξη του 1918 (με ραγδαία άνοδο των θυμάτων τον Οκτώβριο του 1918, λίγο πριν το τέλος του Πολέμου), μέχρι το καλοκαίρι του 1919, αν και ακολούθησαν αναφορές για κρούσματα και τα επόμενα χρόνια. Το τέλος του Παγκοσμίου Πολέμου και η ανάγκη της κοινωνίας να επιστρέψει στην κανονικότητα, ενδέχεται να έληξε πιο γρήγορα από κοινωνικής πλευράς την πανδημία.

Πώς επηρεάστηκε ο αθλητισμός
Το 1918 και το 1919 ο κόσμος του παγκόσμιου αθλητισμού διέφερε πάρα πολύ από αυτόν του 2020, με τον ερασιτεχνισμό τότε να κυριαρχεί σε μεγάλο βαθμό, ενώ τα σημαντικότερα επαγγελματικά πρωταθλήματα ήταν αυτά του αγγλικού ποδοσφαίρου, οι αγώνες πυγμαχίες και στις ΗΠΑ το μπέιζμπολ και το χόκεϊ επί πάγου, ανάμεσα σε άλλα. Πάντως, ο αθλητισμός πριν έναν αιώνα είχε και τότε τεράστια απήχηση στην κοινωνία, ως μέσο ψυχαγωγίας και διασκέδασης του πληθυσμού.
Χωρίς παγκόσμια πρωταθλήματα και διεθνείς διοργανώσεις και με σαφώς λιγότερες ευκολίες διακίνησης, σε συνάρτηση με τον τετραετή Παγκόσμιο Πόλεμο, ο αθλητισμός του 1918 και 1919 δεν ήταν το ίδιο συνδεδεμένος παγκόσμια όπως είναι ο σημερινός. Τα εθνικά πρωταθλήματα ήταν αυτά που τραβούσαν τη μερίδα του λέοντος σε ό,τι αφορά την προβολή και το ενδιαφέρον του κόσμου.
Η ισπανική γρίπη έφερε αρκετές αναβολές ή διακοπές σε δεκάδες αθλητικά γεγονότα, ενώ πολλά ήταν τα θύματα της πανδημίας από το χώρο του αθλητισμού.

Στο ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο
Στην Ευρώπη, το ποδόσφαιρο και ο αθλητισμός ήταν ασφαλώς σε δεύτερη μοίρα λόγω του Πολέμου. Στη Μεγάλη Βρετανία διεξάγονταν μόνο τοπικές διοργανώσεις ποδοσφαίρου, με την πανδημία να μην βάζει πάντως φρένο στη διεξαγωγή αγώνων, παρά το γεγονός ότι αρκετοί ποδοσφαιριστές έχασαν τη ζωή τους λόγω του ιού, όπως ο Σκωτσέζος διεθνής Άνγκους Ντάγκλας και ο πρώην παίκτης της Νιούκασλ και της Νότιγχαμ Φόρεστ Τζακ Στάνλεϊ.

Υπάρχουν αναφορές για παρουσία 36 χιλιάδων θεατών στον αγώνα για τον τοπικό τίτλο του Λονδίνου το 1918 μεταξύ Τσέλσι και Φούλαμ στο Χάιμπουρι, ένα ματς στο οποίο δεν αγωνίστηκαν δύο παίκτες της πρώτη;, οι Τομ Λόγκαν και Χάρι Φορντ, αφού όπως έγραψε γλαφυρά τότε εφημερίδα «και οι δυο τους συνοδεύτηκαν από την ‘ισπανική κυρία’». Αμφότεροι ανάρρωσαν.

Τον Σεπτέμβριο του 1919 ξαναξεκίνησε το αγγλικό πρωτάθλημα μετά από πέντε χρόνια διακοπής λόγω του πολέμου, όταν ο ιός είχε πλέον περιοριστεί σημαντικά.
Στην Ισπανία, δεν υπήρχε εθνικό πρωτάθλημα (διοργανώθηκε για πρώτη φορά το 1929), αλλά διεξάγονταν τοπικές διοργανώσεις. Στη Βαρκελώνη, ο ιδρυτής της Μπαρτσελόνα Ζοάν Γκαμπέρ ήταν πρωτοστάτης στο να μην διακοπεί το ποδόσφαιρο λόγω της πανδημίας. Σύμφωνα με την εφημερίδα Marca, κατάφερε να πείσει τελικά το ισπανικό υπουργείο υγείας να μην διακόψει το ποδόσφαιρο.

Στις ΗΠΑ
Στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, στις Ηνωμένες Πολιτείες, η ισπανική γρίπη επηρέασε σημαντικά τον αθλητισμό. Στο επαγγελματικό μπέιζμπολ (το δημοφιλέστερο σπορ τότε στη χώρα) αναβλήθηκε για μήνες η έναρξη της σεζόν, ενώ απαγορεύτηκε στους παίκτες να… φτύνουν πάνω στην μπάλα (το λεγόμενο spitball, το οποίο είναι μια μη επιτρεπόμενη σήμερα πρακτική, που αλλοιώνει την αεροδυναμική της μπάλας). Ο σπουδαίος Μπέιμπ Ρουθ, που θεωρείται μέχρι σήμερα ο κορυφαίος αθλητής του μπέιζμπολ, αρρώστησε αλλά κατάφερε και ξεπέρασε την γρίπη. Υπάρχουν αναφορές, πάντως, για θανάτους παικτών στις μικρές κατηγορίες του μπέιζμπολ, ενώ παίκτες φορούσαν μάσκες στη διάρκεια αγώνων.

Περίπου δώδεκα επαγγελματίες πυγμάχοι αρρώστησαν και έχασαν τη ζωή τους, ανάμεσα τους ο Μάτι Μπόλντουιν, ο οποίος αγωνίστηκε σε 101 επαγγελματικούς αγώνες, αλλά δεν νίκησε την ισπανική γρίπη.

Στο κολεγιακό φούτμπολ, η σεζόν συντομεύτηκε λόγω της πανδημίας, αλλά και λόγω του ότι πολλοί παίκτες κλήθηκαν σε στρατιωτική θητεία, λόγω του πολέμου.
Ίσως η συνέπεια που έχει τη μεγαλύτερη επιρροή μέχρι σήμερα, ήταν η διακοπή των τελικών του πρωταθλήματος χόκεϊ, το γνωστό Στάνλεϊ Καπ. Οι Μόντρεαλ Κανέντιενς και οι Σιάτλ Μετροπόλιτανς είχαν από δύο νίκες και ένα ματς είχε τελειώσει ισόπαλο, όταν λίγο πριν διεξαχθεί ο έκτος και καθοριστικός τελικός, παίκτες της ομάδας του Μόντρεαλ αρρώστησαν σοβαρά με πυρετό και αναγκάστηκαν να μεταβούν σε νοσοκομείο του Σιάτλ. Μερικές μέρες μετά ο αμυντικός των Κανέντιενς Τζο Χαλ απεβίωσε. Η ομάδα με έδρα τον Καναδά γνωστοποίησε ότι θα αποσυρθεί από τη σειρά, κάτι όμως που δεν αποδέχτηκε η ομάδα του Σιάτλ, επιδεικνύοντας πνεύμα ευ αγωνίζεσθε. Έτσι, η σειρά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ και μέχρι σήμερα, στο τρόπαιο του Στάνλεϊ Καπ, αναγράφεται η φράση: «1919 Μόντρεαλ Κανάντιενς Σιάτλ Μετροπόλιτανς Σειρά Δεν Ολοκληρώθηκε».

Οι Λος Άντζελες Ντέιλι Τάιμς είχαν γράψει εκείνο το διάστημα πως «οι εντολές για καραντίνα, έχουν επηρεάσει όλα τα αθλήματα εκτός από το κυνήγι πάπιας»!
Πάντως, μία διοργάνωση που δεν επηρεάστηκε -σε αντίθεση με το 2020- ήταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1920. Με την πανδημία να είχε περάσει την κορύφωσή της ένα και πλέον χρόνο προηγουμένως, οι Αγώνες του 1920 στην Αμβέρσα του Βελγίου διεξήχθησαν κανονικά.

Καταληκτικά
Η συγγραφέας Λάουρα Σπίνεϊ, στο βιβλίο που έγραψε το 2007 με τίτλο «Η Ισπανική Γρίπη του 1918 και Πως Άλλαξε τον Κόσμο», έγραψε πως οι συνέπειες εκείνης της κρίσης ήταν πολύπλευρες. Στο αρνητικό κομμάτι, επηρέασε τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και άνοιξε το δρόμο για το Β΄ Παγκόσμιο, ενώ άλλαξε την πολιτική εικόνα σε πολλές χώρες. Όμως, την ίδια στιγμή, είχε πολλά θετικά: «Έδειξε την ανάγκη για λειτουργικά συστήματα υγείας και εναλλακτική ιατρική. Μετέδωσε στον κόσμο την αγάπη για φρέσκο αέρα και το πάθος για σπορ»!

Πηγές: thesportsman.com, Bangkok Post, The Guardian, daytondailynews.com, Axios.

(Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο τεύχος Μαΐου 2020 των "Ολυμπιακών Νέων")